ΜΟΥΣΕΙΟ & ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΖΥΓΟΜΑΛΑ

MOYΣΕΙΟ ΖΥΓΟΜΑΛΑ

ΔΙΑΘΗΚΗ ΛΟΥΚΙΑΣ ΖΥΓΟΜΑΛΑ

Η διαθήκη της Λουκίας Ζυγομαλά και η δωρεά του Ιδρύματος ''Μουσείο Ζυγομαλά'' προς το Δημοτικό Σχολείο Αυλώνα. Για όσους δεν το γνωρίζουν το Μουσείο Ζυγομαλά είναι μοναδικό στο είδος του παγκοσμίως. Σπάνιο και το γεγονός ένα Δημοτικό Σχολείο να διαθέτει ένα τέτοιο Ίδρυμα ως περιουσιακό του στοιχείο.

H δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της εποχής, του κοινωφελούς Ιδρύματος λαϊκών χειροτεχνημάτων Αττικής, υπό την επωνυμία "Μουσείον Ζυγομαλά''.

Οι ενέργειες του αείμνηστου Αυλωνίτη και πρώτου Διευθυντή του Μουσείου Δημητρίου Παπακωνσταντίνου και η αγαστή του συνεργασία με την Λουκία Ζυγομαλά, καρποφόρησαν ώστε τα κληροδοτήματα της οικογένειας Ζυγομαλά και κυρίως το Μουσείο να κατασκευασθούν και να δωρηθούν στον Αυλώνα τον οποίο έκτοτε κοσμούν. Στην τελική κρίση της Λουκίας Ζυγομαλά, ώστε να επιλεγεί ο Αυλώνας ως τόπος κατοικίας της και τόπος στον οποίο αφιέρωσε τα κληροδοτήματά της, κυρίαρχο ρόλο έπαιξαν τα χαρακτηριστικά των Αυλωνιτών προγόνων μας, όντας δημιουργικών, φιλοπρόοδων, ακάματων αγωνιστών και ευγνωμονούντων προς τους ευεργέτες τους.

Η Λουκία Ζυγομαλά, μεγαλοαστή της εποχής, κοσμπολίτισσα και με τεράστια ακαδημαϊκή και ψυχική μόρφωση, πριν την τελική επιλογή του Αυλώνα ως τόπου μόνιμης κατοικίας και ανάπτυξης των ώριμων χρόνων δραστηριότητάς της είχε επισκεφθεί πολλά χωριά της Αττικής για να διαλέξει το καταλληλότερο και όταν επέλεξε τον τόπο μας, έμεινε δοκιμαστικά ένα ολόκληρο χρόνο πριν πάρει την τελική της απόφαση, ώστε μπορεί κανείς με βεβαιότητα να πει ότι τα παραπάνω προσόντα των Αυλωνιτών την έπεισαν στην τελική της απόφαση.

Η τιμή της Λουκίας Ζυγομαλά προς τον Αυλώνα είναι ύψιστη, αναγνωρίστηκε, αναγνωρίζεται και θα αναγνωρίζεται από όλους τους Αυλωνίτες, χτεσινούς παρόντες και μελλοντικούς.

(Ο δημοδιδάσκαλος Δημ. Παπακωνσταντίνου σε νεαρή ηλικία, την 17-4-1938, στα εγκαίνια του Ναού των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέου, εκφωνεί λόγο στα αποκαλυπτήρια των προτομών των Αντωνίου και Ανδρέα Ζυγομαλά. Η ιστορική φωτογραφία έχει απαθανατισθεί από τον φωτογράφο που είχε ειδικά προσλάβει η Λουκία Ζυγομαλά για να αποτυπώσει φωτογραφικά τα γεγονότα της ημέρας των εγκαινίων του Ναού. Ανήκει στην κόρη του Αικατερίνη Παπακωνσταντίνου-Μιχαηλάκη)

Oι προτομές των Αντωνίου και Λουκίας Ζυγομαλά

στην κεντρική πλατεία του Αυλώνα

 που έχει λάβει τιμής ένεκεν το επώνυμο της οικογένειας

(προτομές φιλοτεχνημένες από τον γλύπτη Σ.Στεργίου)

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΖΥΓΟΜΑΛΑ

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ

Ο Αντώνιος Ζυγομαλάς γεννήθηκε το 1856 στην Αθήνα και ήταν γιός του Ανδρέα Ζυγομαλά, αγωνιστή κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης στην Χίο. Καταγόταν από την γνωστή Βυζαντινή οικογένεια της Αργολίδας, η οποία μετοίκησε στην Κωνσταντινούπολη, κατέφυγε στη Χίο και τέλος εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Παρίσι. Νεότατος εισήλθε στη διπλωματική υπηρεσία όπου και διατέλεσε γραμματέας της Ελληνικής Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Από τη θέση αυτή μεταπήδησε αργότερα στην πολιτική. Πρωτοεκλέχθηκε βουλευτής Αττικοβοιωτίας το 1880 και από τις 19 Απριλίου 1885 μέχρι στις 18 Οκτωβρίου 1885 μετείχε στη κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη ως Υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημ. Εκπαιδεύσεως, ενώ από τις 24 Νοεμβρίου του 1902 μέχρι στις 14 Ιουλίου 1903 ανέλαβε υπουργός της Δικαιοσύνης, παράλληλα διετελώντας και σύμβουλος της αρχαιολογικής εταιρείας.

 Ο Αντώνιος Ζυγομαλάς έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την επίλυση του μεγάλου τότε αγροτικού προβλήματος των ακτημόνων της βόρειας Αττικής με την απόκτηση κλήρων από το τεράστιο τσιφλίκι που διατηρούσε εκεί ο Ανδρέας Συγγρός. Με προσωπικό και πολιτικό κόστος απέτρεψε τον αφανισμό των αγροτών των χωριών Σάλεσι (Αυλώνας) και Μπούγα υποθηκεύοντας μάλιστα το ακίνητο της συζύγου του Λουκίας αντί του ποσού των 300.000 δρχ. που κατέβαλε στον Συγγρό, αποπληρώνοντας την εξαγορά του κτήματος για λογαριασμό των Αυλωνιτών. Το γεγονός αυτό τον κατέστησε επάξια μέγα ΕΥΕΡΓΕΤΗ όλων των αγροτών και των κτηνοτρόφων της περιοχής του Αυλώνα.

(Η προτομή του Αντωνίου Ζυγομαλά στην κεντρική πλατεία του Αυλώνα)

Ο Αντώνιος Ζυγομαλάς είχε παντρευτεί με την Λουκία Μπαλάνου το 1888 και απεβίωσε στην Αθήνα το 1930. Από τον γάμο του με την Λουκία Μπαλάνου είχε αποκτήσει το μονάκριβο παιδί του Ανδρέα που είχε γεννηθεί το 1890 και χάθηκε το 1914 στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα.

ΛΟΥΚΙΑ ΖΥΓΟΜΑΛΑ

Η Λουκία Ζυγομαλά καταγόταν από την μεγάλη Γιαννιώτικη  οικογένεια των Μπαλάνων, κόρη του επιφανούς Αθηναίου δικηγόρου Αριστείδη Μπαλάνου και είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1863. Το 1888 παντρεύτηκε τον Αντώνιο Ζυγομαλά και το ζευγάρι το 1890 απέκτησαν το μοναδικό τους παιδί τον Ανδρέα, τον οποίο έχασαν το 1914 στον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα.

Ενώ ο Αντώνιος Ζυγομαλάς έπεσε σε μαρασμό μετά το χαμό του μονάκριβου παιδιού του, η Λουκία Ζυγομαλά βρήκε διέξοδο το 1915, στρεφόμενη στην Ελληνική λαϊκή τέχνη, υπέρ της οποίας είχε δημιουργηθεί την εποχή αυτή ρεύμα από τον ποιητή Περικλή Γιαννόπουλο. Ίδρυσε σε διάφορα χωριά της Αττικής (Αυλώνα, Μενίδι, Κερατέα, Κορωπί, Λιόπεσι κα) Ειδικές Σχολές Κεντητικής στις οποίες οι νέες κοπέλες των χωριών της Αττικής διδάσκονταν από τις παλαιότερες γυναίκες κάθε τόπου, υψηλού επιπέδου κεντητική τέχνη επάνω στα παλαιά πρότυπα και μοτίβα που η Λουκία Ζυγομαλά είχε προσαρμόσει στις σύγχρονες ανάγκες της εποχής έχοντας μάλιστα καταθέσει και λάβει σχετικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Το πρατήριο όπου επωλούντο οι καλλιτεχνικές δημιουργίες των Σχολών Ζυγομαλά ήταν στην Αθήνα, οδός Βουλής 7 υπό την επωνυμία «Αττική-Ελληνικά Χωρικά Κεντήματα», ονομασία αναγνωρισμένη στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως της εποχής από τις 5 Ιουλίου 1923. Το 1936 το πρατήριο λόγω οικονομικής αδυναμίας κλείνει και το υλικό που έχει απομείνει μεταφέρεται στον Αυλώνα στη βίλα που είχε κτίσει η Λουκία Ζυγομαλά με προτροπή και συμπαράσταση του Αυλωνίτη διδάσκαλου και αργότερα Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Αυλώνα Δημητρίου Παπακωνσταντίνου με τον οποίο η Λουκία Ζυγομαλά είχε συνδεθεί φιλικά από το 1930. Αφορμή για την φιλία αυτή στάθηκε ο επικήδειος λόγος που είχε εκφωνήσει ο Δημήτριος Παπακωνσταντίνου κατά την ταφή του Αντωνίου Ζυγομαλά στην Αθήνα εκ μέρους των κατοίκων του Αυλώνα, οι οποίοι επιβιβάσθηκαν από το χωριό μας και γέμισαν 2 αμαξοστοιχίες προκειμένου να παραστούν στην κηδεία. Το αξιόλογο υλικό που είχε απομείνει από το πρατήριο της οδού Βουλής και κυρίως τα σύνολα δειγμάτων που είχαν αποσπάσει στο Παρίσι το Α' βραβείο σε σχετικό διαγωνισμό, συγκεντρώθηκε σε κτίριο που εφάπτονταν της βίλας Ζυγομαλά, προορισμένο εξαρχής για Μουσείο, ενώ μετά το θάνατο της Λουκίας Ζυγομαλά το 1947 κα το κτίριο του Μουσείου και η βίλα της αποτελούν πλέον το ενιαίο Μουσείο Ζυγομαλά. Πρώτος Διευθυντής ορίσθηκε ο Δημήτριος Παπακωνσταντίνου στον οποίο η Ζυγομαλά έτρεφε απεριόριστη εκτίμηση και μετά από αυτόν σύμφωνα πάντοτε με την διαθήκη της, Διευθυντής ορίζεται ο εκάστοτε διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Αυλώνα. Το Μουσείο διοικείται από Επιτροπή και λειτουργεί υπό την εποπτεία της Διεύθυνσης Λαϊκού Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού. Το Μουσείο Ζυγομαλά είναι από τα πρώτα Μουσεία Λαϊκής Τέχνης που έχουν ιδρυθεί στην Ελλάδα και μάλιστα στην Αττική, αφού μέχρι τότε λειτουργούσαν μόνον 3 ανάλογα μουσεία στην Αθήνα: Το Μουσείο Μπενάκη, το Εθνολογικό Μουσείο και το Μουσείο Ελληνικής λαϊκής τέχνης. Η θεματολογία του είναι όμως πρωτοποριακή και μοναδική παγκοσμίως, αφού υποδεικνύει και προτρέπει στην χρήση αντικειμένων διακοσμημένων με θέματα από την Ελληνική λαϊκή παράδοση εναρμονισμένων στις ανάγκες της κάθε εποχής. Τελικά η Λουκία Ζυγομαλά και οι ιδέες της ήσαν δεκάδες χρόνια μπροστά από την εποχή τους, παραμένοντας σύγχρονες ακόμη και στις μέρες μας.

H Λουκία Ζυγομολά έκτισε επίσης στον Αυλώνα τον νέο Kαθεδρικό Ναό των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέου στη μνήμη του συζύγου Αντωνίου και του υιού της Ανδρέα.

 Ο νέος Καθεδρικός Ναός των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέου

Εγκαινιάστηκε στις 17-4-1938

(η θέση στην νέα εκκλησία στην οποία καθόταν η Λουκία Ζυγομαλά)

Η εκκλησία είναι πετρόκτιστη με σκελετό από σκυρόδεμα δομημένη σύμφωνα με την Βυζαντινή ναοδομία. Την κατασκευή του Ναού επιμελήθηκε ο αρχιτέκτονας Ζουμπουλίδης και την αγιογράφηση του Ναού ο ζωγράφος Τ.Λουκίδης. Η εκκλησία είναι κτισμένη στο κέντρο του σημερινού Αυλώνα ενώ στο χώρο της προϋπήρχε το Δημοτικό Σχολείο Αυλώνα το οποίο γκρεμίστηκε και κτίσθηκε άλλο σε νέα θέση όπου βρίσκεται σήμερα το παλιό κεντρικό του κτίριο.

(Το κεντρικό κτίριο του Δημοτικού Σχολείου Αυλώνα, δωρεά της Λουκίας Ζυγομαλά, σε φωτογραφία του 1970)


 Το Δημοτικό Σχολείο ήταν διώροφο αλλά με τους καταστροφικούς σεισμούς του 1938, που έπληξαν την Ανατολική Αττική, γκρέμισε ο επάνω όροφος και έκτοτε διαμορφώθηκε ως ισόγειο. Σήμερα αποτελεί το κεντρικό τμήμα του Σχολικού συμπλέγματος του Δημοτικού Σχολείου όπως αυτό κτίσθηκε και διαμορφώθηκε τα πρόσφατα χρόνια. 

ANΔΡΕΑΣ ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ

Ο Ανδρέας Ζυγομαλάς (1890 -1914), ήταν το μοναδικό παιδί του Αντωνίου Ζυγομαλά  και της Λουκίας Μπαλάνου. Γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε και αρίστευσε στις νομικές επιστήμες. Αμέσως μετά τις σπουδές του υπηρέτησε τη στρατιωτική θητεία του ασκώντας, συν τοις άλλοις, καθήκοντα διερμηνέα. Από μικρή ηλικία μιλούσε απταίστως τρεις ξένες γλώσσες. Ενώ είχε εκπληρώσει τη στρατιωτική του θητεία άρχισε ο Βαλκανικός Πόλεμος του 1912-13. Εθελοντής, πλέον, φόρεσε και πάλι τη στρατιωτική στολή και κατατάχτηκε στο 2ο Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού. Έφυγε, αμέσως, για την πρώτη γραμμή του μετώπου προς απελευθέρωση των υπόδουλων ελληνικών εδαφών. Στην αρχή βρέθηκε στη Μακεδονία. Γρήγορα, όμως, ήλθε στην Ήπειρο, τόπο καταγωγής της μητέρας του. Ζήτησε μάλιστα να σταλεί στο Μπιζάνι, όπου ήταν το βασικό μέτωπο με τον εχθρό. Ο ηρωισμός του αφήνει έκπληκτους τους ανωτέρους του. Εκεί του δόθηκε «επ’ ανδραγαθία» ο βαθμός του ανθυπολοχαγού. Στην τελική επίθεση είναι αυτός που με την ομάδα του καταλαμβάνει το ύψωμα του Μπιζανίου. Η τουρκική σημαία των οχυρών του Μπιζανίου υπεστάλη από τον Ανδρέα Ζυγομαλά και η στρατιωτική διοίκηση τού επέτρεψε να την κρατήσει ως πολεμικό λάφυρο «τιμής ένεκεν». Η κομματιασμένη τουρκική σημαία μαζί με τα εκτεθειμένα όπλα του, τις στολές του και τα λάφυρα φυλάσσεται στο Μουσείο Ζυγομαλά, στον Αυλώνα Αττικής.  

Όταν τελείωσε ο νικηφόρος πόλεμος του 1912-13 ο Ανδρέας Ζυγομαλάς έστειλε τα παράσημα στους γονείς του και έμεινε για να συνεχίσει, τη φορά αυτή, τον αγώνα αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου. Με γράμμα προς τη μητέρα του τής ανήγγειλε την απόφαση να οργανώσει δική του ομάδα, υποβάλλοντας ταυτοχρόνως στον πατέρα του την παράκληση να στρατολογήσει παλλικάρια και να του στείλει χρήματα. Ενώ ο Αντώνιος Ζυγομαλάς είχε αρχίσει τις ενέργειες για την αποστολή ανδρών στη Βόρειο Ήπειρο, φτάνει το θλιβερό μήνυμα του θανάτου του παιδιού του. Το τηλεγράφημα έγραφε: «Ο Ανδρέας Ζυγομαλάς έπεσε σε ενέδρα του εχθρού και βρέθηκε αποκεφαλισμένος στη Νίβιτσα της Βορ. Ηπείρου». Ήταν το βράδυ της 29ης ξημερώματα 30ης Ιουλίου 1914..

Tο ακέφαλο λείψανο του Ανδρέα Ζυγομαλά είναι πλέον τοποθετημένο σε ειδική κρύπτη κάτω από το Ιερό Βήμα του ναού Αγίου Αντωνίου στον Αυλώνα Αττικής από το 1936 και φυλάσσεται μαζί με τα λείψανα των γονέων του που απεβίωσαν αργότερα. Η Λουκία Ζυγομαλά μέχρι τον θάνατό της, το 1947, περνούσε αρκετές ώρες κάθε μέρα, μέσα στην υπόγεια κρύπτη-τάφο, δίπλα στο λείψανο του αδικοχαμένου και μοναδικού παιδιού της, χαμένη στις σκέψεις της.

Η πόρτα της κρύπτης προς τους τάφους

της οικογένειας Ζυγομαλά  ανοίγει σπάνια.

Η Λουκία Ζυγομαλά (στα δεξιά της αγιογραφίας)

προσφέρει γονυπετής ως ιδρύτρια, τον ναό

των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέoυ στην Παναγία Πλατυτέρα.

Η ψηφιδωτή επιγραφή στη βάση της τοιχογραφίας αναφέρει:

''την πάσαν ελπίδα μου εις σε ανατίθημι Μήτερ του Θεού''

ΤΗ ΟΜΟΘΥΜΩ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΑΝΤΩΝ 

ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ

ΣΑΛΕΣΙ και ΜΠΟΥΓΑ

ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΕΝΕΚΕΝ

(Τά λείψανα των Αντωνίου και Ανδρέα Ζυγομαλά είχαν αρχικά ταφεί στην Αθήνα αλλά τα οστά τους μεταφέρθηκαν στον Αυλώνα Αττικής στις 12 Ιουλίου 1936 μετά από την ομόθυμη επιθυμία των κατοίκων του Αυλώνα, όπως αναφέρει και η σχετική επιγραφή στην κρύπτη όπου βρίσκονται και φυσικά με την σύμφωνη γνώμη της Λουκίας Ζυγομαλά)

Το γραφείο, η στολή, η σέλα του αλόγου του, το όπλο, τα ξίφη του Ανδρέα Ζυγομαλά και μία μεγάλων διαστάσεων Ελληνική σημαία που σκέπασε τη σορό του στο Αργυρόκαστρο, εκτίθενται στο «Μουσείο Ζυγομαλά» στον Αυλώνα Αττικής. Η σημαία αυτή ράφτηκε μέσα σε ένα βράδυ από νέες κοπέλες του Αργυροκάστρου για να σκεπάσει τη σορό του νεαρού λοχαγού, που το 1914 έπεσε μαχόμενος στη Νίβιτσα των Αγ. Σαράντα στον αυτονομιακό αγώνα της Βορείου Ηπείρου.

Aνδρέας Ζυγομαλάς, ο τελευταίος των εν Αθήναις Ζυγομαλάδων

Σε φάκελο του αρχείου του υπάρχει, επίσης, τοπογραφικό σκαρίφημα, σχεδιασμένο από τον ίδιο τον Ανδρέα Ζυγομαλά. Αποτυπώνεται σε αυτό η περιοχή από το Χάνι Τερόβου (τότε Χάνι Σεφήμ Βέη) μέχρι το Χάνι Κανέτας. Στο σκαρίφημα οριοθετούνται στο χώρο όλες οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή με τα ονόματα των διοικητών τους. Στο πίσω μέρος του σκαριφήματος αναγράφεται: «Πολιορκία Ιωαννίνων 20 - 30 .12.12».
Σε άλλο φάκελο υπάρχουν δύο επιστολές προς τους γονείς του. Η πρώτη φέρει ημερομηνία 15.12.1912 και η δεύτερη 16.12.1912. Και οι δύο γράφτηκαν στη Μανωλιάσσα. Η δεύτερη επιστολή έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί δίνει σημαντικές πληροφορίες για την ψυχολογία και τη δράση του τουρκικού στρατού, ενώ ταυτοχρόνως περιγράφει δικές του προσωπικές στιγμές.

Η επιστολή προς τους γονείς του

(16-12-1912)

Αγαπητοί μου γονείς
Εξακολουθεί η ίδια κατάστασις. Τα πράγματα όμως είναι πολύ καλύτερα τώρα... Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι σήμερον το μέτωπον του πολέμου εν Ηπείρω εκτείνεται από Μανωλιάσσης μέχρι Μπιζάν-Αετορράχης.  Πραγματικώς όμως εκτός του κυρίως μετώπου υπάρχει και αμυντικόν μέτωπον από Πρεβέζης μέχρι Σουλίου. Λάβετε τον χάρτην και μετρήσατε χιλιόμετρα.

Και όλη αυτή η φασαρία με 12-15.000 Στρατού!... Από όλους τους αιχμαλώτους πληροφορούμεθα ότι το ηθικόν του Τουρκικού Στρατού είναι αισχρόν. Οι Τουρκαλβανοί μετά την υπό της Ευρώπης αποφασισθείσαν κήρυξιν της Αλβανικής αυτονομίας απεσύρθησαν. Ο Εσσάτ Πασάς Αρχιστράτηγος του Στρατού Ιωαννίνων ηναγκάσθη να κρεμάση 40 Τουρκαλβανούς και τους λοιπούς ετοποθέτησε εις τα Μεταγωγικά.

Αφηρέθη τοιουτοτρόπως το μόνον ακμαίον και πραγματικώς μυθικώς ανδρείον στοιχείον του πολιορκουμένου Στρατού... Ο πανικόβλητος αυτός στρατός λυμόττει φοβερά. Οι στρατιώται αναφανδόν ζητούν την παράδοσιν των Ιωαννίνων. Είναι άλλωστε φανερόν ότι αι υπό των αιχμαλώτων διδόμεναι πληροφορίαι δεν στερούνται ακρίβειας εκ του ότι τας πρώτας ημέρας οι Τούρκοι επετίθεντο λυσσωδώς μετά θάρρους αξιοθαύμαστου και εκπληκτικού ηρωισμού. Μετά την απόκρουσιν των δύο πρώτων Τουρκικών επιθέσεων παρετηρήθη μεγίστη ύφεσις εις το πολεμικόν μένος των Τούρκων.

Αι νυκτεριναί επιθέσεις σχεδόν εσταμάτησαν, ιδίως κατόπιν της θαυμαστής τοποθετήσεως του πυροβολικού... Το πυροβολικόν μας μετά πολλού κόπου κατόρθωσε να παραταχθή. Παρετάχθη έναντι του Μπιζάνιου απόστασιν 4.500μ.  Σήμερον δε το πρωί ήρχισαν αι ομοβροντίαι...
Αχ! Αυτός ο ορίζων!  Εμπρός το δάσος με τις βελανιδιές. Ολίγον πάρα πίσω το χωρίον Κοπάνι και πάρα πίσω ακόμη το χιονισμένο βουνό. ∆εξιά τα βουνά της Μανωλιάσσας, το Καστράκι. Απέναντι άλλο δάσος με μικρές βελανιδιές και αριστερά τα Πεστά και το περιώνυμον πλέον Χάνι Εμίν Αγά... Η ημέρα περνά εν μεγίστη μονοτονία.

Το πρωί έγερσις 7½-8½ ένας περίπατος κατάλληλος. 12 επάνοδος εις τον καταυλισμόν. Πρόγευμα συνήθως μία καραβάνα καφές και ½ κουραμάνα. 12½-6 διάφοραι μικραί ασχολίαι π.χ. Ψείριασμα, αφόδευσις και διάφοραι άλλαι επίσης ασχολίαι. 7μ.μ.-7½π.μ. ύπνος υπό αντισκήνου εν μέσω διαφόρων κοριών και δεσποινίδων ψειρών...

Τώρα ευρήκα μίαν άλλην διασκέδασιν... Κάθε βράδυ το σκάω και από τας 6μ.μ. έως τας 12 και κάθημαι εις το Χάνι Εμίν με διασκεδαστικήν συντροφιά...
Μόνον σεις δεν δικαιούσθε να είσθε δυσαρεστημένοι από αυτήν την ευχάριστον κατάστασιν... Η μαύρη αλήθεια είναι ότι άγαν επεθύμησα το υποστεφές Άστυ και ιδίως τους κατοικούντας ή μάλλον τας κατοικούσας αυτό. Αλλά τι να γίνη; Και αυτό θα περάση... Μην ξεχάσετε τα ρούχα και τα χρήματα.

Το παιδί σας Ανδρέας Ζυγομαλάς

Τέλος, ανάμεσα σε έναν τεράστιο όγκο εγγράφων υπάρχουν δύο κείμενα οργανώσεων αποδήμων Ηπειρωτών. Το πρώτο είναι η επιστολή της Ηπειρωτικής Αδελφότητας Αθηνών με ημερομηνία 11.8.1914 προς το ∆ημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας για απόδοση τιμών προς τον ήρωα. Το δεύτερο είναι συλλυπητήριο ψήφισμα της Ενώσεως Ηπειρωτικών Σωματείων Αθηνών - Πειραιώς και Περιχώρων με ημερομηνία 4.8.1914, ημέρα της κηδείας του. Και στα δύο αυτά έγγραφα διακρίνεται η μεγάλη εκτίμηση, που έτρεφαν οι απανταχού Ηπειρώτες προς το πρόσωπο του Ανδρέα Ζυγομαλά.

O YMNOΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΖΥΓΟΜΑΛΑ

Το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Ζυγομαλά που περιέχει και την συνοπτική ιστορία του κλάδου, χαραγμένο σε μαρμάρινη πλάκα με την υπόδειξη της Λουκίας Ζυγομαλά (τόσο στα ονόματα όσο και στις χρονολογίες), βρίσκεται στον εσωτερικό διάδρομο προς την κρύπτη.

Ιστορήθηκε βάσει των εγγράφων που διέθετε η Λουκία (αυτά τα έγγραφα ευρίσκονται στα αρχεία του Μουσείου) ενώ η μόνη χρονολογία  που χαράχθηκε από τους κατοίκους του Αυλώνα, ήταν αυτή του θανάτου της και μάλιστα των δύο τελευταίων ψηφίων 4 και 7 και αυτό φαίνεται από την διαφορετική χαρακτική της ημερομηνίας στο λιθανάγλυφο.

Ο Ανδρέας ήταν ο τελευταίος από τους εν Αθήναις Ζυγομαλάδες.

(το τηλεγράφημα με το οποίο αναγγέλθηκε

ο θάνατος του Ανδρέα Ζυγομαλά στους γονείς του)

''...Κατ΄εντολήν κυρίου Ζωγράφου μετά συντριβής αναγγέλωμεν θάνατον ευγενούς Ανδρ.Ζυγομαλά. Αυτόνομος Ήπειρος θρηνεί απώλειαν ανδρείου στρατιώτου. Νεκρός ταριχευθήσεται εις Ιωάννινα. Απαντήσατε επιθυμίαν οικογενείας...''

Στιγμιότυπο από παλαιότερο αρχιερατικό μνημόσυνο για την οικογένεια Ζυγομαλά που τελείται κάθε χρόνο  στην εορτή των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέου με φροντίδα του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Σάλεσι-Μπούγα. Ο δίσκος του μνημοσύνου, μετά το τέλος της λειτουργίας, μεταφέρεται στην κρύπτη κάτω από την εκκλησία όπου είναι ενταφιασμένα όλα τα μέλη της οικογένειας Ζυγομαλά για την επιμνημόσυνη δέηση επάνω στους τάφους της. Αριστερά διακρίνεται ο επί δεκαετίες ιερέας της εκκλησίας μας, πατήρ Βασίλειος Δέδες, ο οποίος μας εδώρησε και την φωτογραφία, για την οποία τον ευχαριστούμε θερμά. Ο σεβασμός των Αυλωνιτών προς την μνήμη των Ζυγομαλάδων παραμένει αιώνιος.

http://tosalesi.blogspot.gr/2012/05/2552012.html