OMAΔΑ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΖΥΓΟΜΑΛΑ-28/12/2011

Στις 28/12/2011 άρχισε ο καθαρισμός και συντήρηση των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων του Μουσείου Ζυγομαλά. Η νέα Διευθύντρια του Μουσείου κα Έφη Κρέμου, η οποία ως Διευθύντρια του Μουσείου είναι και μέλος της τριμελούς Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος-Μουσείου Ζυγομαλά, μετά από συνεννόηση με την Δημοτική Κοινότητα Αυλώνα, το Τοπικό Συμβούλιο, τον Αντιδήμαρχο κο Γ.Παπαγιάννη και με την αρωγή του Συλλόγου μας προς το Μουσείο, η οποία υπαγορεύεται από το 3ο άρθρο του καταστατικού μας,  επιστάτησε αλλά και εργάσθηκε προσωπικά μαζί με τον σύζυγό της κο Τάκη Δούβαλη καθώς και ομάδα που αποτελούνταν από τους:

Ναυσικά Μίχα,

Φωτούλα Μίχα -Γιώτα,

Ντίνα Πέτρου Μηνά,

πρεσβυτέρα Ευαγγελία Χρυσούλα,

Σπύρο Καλέμη,

3 εργάτες της Κοινότητας Αυλώνα,

σε εργασίες καθαρισμού και σταδιακής συντήρησης εκθεμάτων του Μουσείου που είχαν αποτεθεί στην αποθήκη του και τα οποία πριν την ανακαίνιση του Μουσείου το 1990 ήσαν εκτεθειμένα και προσιτά  στο κοινό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την διαθήκη της Λουκίας Ζυγομαλά με την οποία συνεστήθη, με διάταξη τελευταίας βουλήσεως, το ομώνυμο Ίδρυμα-Μουσείο, απαγορεύεται οποιαδήποτε  αλλαγή, ακόμη και η παραμικρή μετακίνηση των εκθεμάτων που είχαν τοποθετηθεί από την ιδρύτρια (μεταξύ αυτών και των εκθεμάτων που βρέθηκαν στην αποθήκη του Μουσείου).

Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι η ιδρύτρια είχε εργασθεί προσωπικά χιλιάδες ώρες με μεγάλη προσοχή για να δημιουργήσει τις θεματικές ενότητες που γέμιζαν τους μουσειακούς χώρους δίνοντας στο  κοινό την αίσθηση της πληρότητας του έργου της, γεγονός που είχε σχολιασθεί με θαυμασμό από τους τυχερούς επισκέπτες που έχουν επισκεφθεί το Μουσείο πριν την ''ανακαίνισή'' του. To Μουσείο είχε δημιουργηθεί ως μουσειακός χώρος ήδη από την Λουκία Ζυγομαλά και ως Μουσείο λειτουργούσε ήδη από το 1937 και απλώς με την διαθήκη της και μετά το θάνατό της το 1947 περιεβλήθη τον τύπο του Ιδρύματος (νομικό πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου), συνεχίζοντας την λειτουργία του ως Μουσείο μέχρι το 1990, σύμφωνα με την σημειολογία της δωρήτριάς του, οπότε και η ''ανακαίνισή'' του.

Το Μουσείο Ζυγομαλά όσον αφορά το τμήμα του που αφορά την Ελληνική Λαϊκή Τέχνη, είναι το τέταρτο χρονολογικά Μουσείο του είδους του που ιδρύθηκε στην Ελλάδα και μάλιστα στην Αττική, αφού μέχρι τότε λειτουργούσαν μόνον 3 ανάλογα μουσεία, στην Αθήνα: Το Μουσείο Μπενάκη, το Εθνολογικό Μουσείο και το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Όσον αφορά όμως την σύστασή του ως νομικό πρόσωπο είναι το δεύτερο Μουσείο της χώρας, μετά το Μουσείο Μπενάκη, που συνεστήθη ως νομικό πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (δηλαδή με ιδιωτική πρωτοβουλία, δαπάνες και έξοδα και όχι κρατική).

Όσον αφορά όμως την θεματολογία και προοπτική του δηλαδή την αναβίωση και διάδοση της Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και εφαρμογή των διακοσμητικών της στοιχείων σε αντικείμενα χρηστικά και μάλιστα στις αρχές του 20ου αιώνα, είναι μοναδικό στην Ελλάδα, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει υπάρξει ανάλογο προηγούμενο ίσως και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στο Μουσείο συνυπήρχε η διάσωση και αναβίωση της κεντητικής παράδοσης της Στερεάς Ελλάδας και ιδιαίτερα της Αττικοβοιωτίας, η οποία εκφραζόταν με εξαιρετικά δείγματα κεντητικής, στην δεξιά πλευρά του μουσειακού χώρου, ενώ στην αριστερή του πλευρά και στην οικία Ζυγομαλά, διατηρούνταν οι μνήμες της Ιστορικής οικογένειας, του Αντωνίου, της Λουκίας και ιδιαίτερα του Ανδρέα Ζυγομαλά, μνήμες ιστορικές, εθνικών αγώνων, αγώνων για τους ακτήμονες της Αττικής και ιδιαίτερα τους Αυλωνίτες, μέσα από κειμήλια, έγγραφα, έντυπα, αναμνηστικά, φωτογραφίες κλπ.

Το Μουσείο Ζυγομαλά επομένως δεν είναι μόνο ένα λαογραφικό Μουσείο όπως κακώς πιστεύουν οι περισσότεροι, αλλά ένα σύνθετο Μουσείο που διασώζει την ιστορική και εθνολογική μνήμη μίας σημαντικής για τον Αυλώνα και την Ελλάδα εποχής, εσαεί σύγχρονο και μοντέρνο αφού προτείνει την Ελληνική κεντητική τέχνη ως διαχρονική πρόταση διακόσμησης αλλά και την μνήμη της ένδοξης Βυζαντινής οικογένειας και ιστορίας των Ζυγομαλάδων, η οποία έχει ακόμη και σήμερα επιφανείς κλάδους σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο.
Επιπλέον η διακόσμηση της κατοικίας της Λουκίας Ζυγομαλά ήταν ένα εξαιρετικό καλαίσθητο δείγμα ιστορικού μεγαλοαστικού σπιτιού το οποίο εντύπωνε την διακοσμητική άποψη των Αθηναίων μεγαλοαστών της εποχής, ένα δηλαδή μουσειακό υπόδειγμα κατοικίας που σήμερα δεν υπάρχει ούτε στην Αθήνα. Οπωσδήποτε η ιδρύτρια του Μουσείου απαγορεύοντας την μετακίνηση των πραγμάτων της από την οικία της με την διαθήκη της, εν γνώσει ή εν αγνοία της  κατέστησε το σπίτι αυτό ως μουσειακό υπόδειγμα διαβίωσης των μεγαλοαστών της εποχής όχι τεχνητά (όπως συμβαίνει σήμερα με τις μουσειακές αναπαραστάσεις των μεγαλοαστικών σπιτιών) αλλά αυθεντικά αφού αυτό ήταν το περιβάλλον στο οποίο έζησε μέχρι την τελευταία της πνοή. Δυστυχώς η αυθαίρετη επέμβαση-ανακαίνιση του Μουσείου στέρησε από τους επισκέπτες αυτή τη δυνατότητα και δεν είναι βέβαιο κατά πόσον μπορεί να αποκατασταθεί το περιβάλλον της εποχής της Λουκίας Ζυγομαλά. Το μόνο άτομο που γνωρίζει την ακριβή διάταξη των επίπλων και των διακοσμητικών αντικειμένων είναι η Χριστίνα Παπακωνσταντίνου-Σκάρλα, βαπτισιμιά της Λουκίας Ζυγομαλά, η οποία έζησε μέσα στο Μουσείο και θυμάται την θέση απάντων των αντικειμένων για τα οποία έχει γράψει και σχετικό βιβλίο.

Στο βιβλίο της ''Λουκία Ζυγομαλά, η νονά μου'' η συγγραφέας, κόρη του Δημητρίου Παπακωνσταντίνου, πρώτου Διευθυντή του Μουσείου Ζυγομαλά, προσωπικού φίλου της Λουκίας και του ανθρώπου που την έπεισε να χτίσει την οικία και το Μουσείο της στον Αυλώνα, στηλίτευσε με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, ''την ανακαίνιση'' του Μουσείου, θεωρώντας την προσβολή στην ιερή μνήμη της  νονάς της. Σε επικοινωνία του Συλλόγου μας με την συγγραφέα, η Χριστίνα Παπακωνσταντίνου μας είπε με ραγισμένη φωνή ότι στο κομμάτι του βιβλίου που αφορά το Μουσείο, θέλησε να καταγράψει τις μνήμες της και την θέση των αντικειμένων όπως ήσαν αυτά πριν την ανακαίνιση του, καθώς με φρίκη αντίκρυσε ένα Μουσείο απογυμνωμένο από τα εκθέματά του.
Όσον αφορά τα εκθέματα της αίθουσας του Μουσείου, αυτά είχαν τοποθετηθεί με μουσειολογικούς κανόνες σε βιτρίνες κατά θεματικές ενότητες από την δωρήτρια, η οποία επιπλέον με την διαθήκη της τόνιζε την βούλησή της να παραμείνουν και αυτά, εκτεθειμένα κατά τον σαφή τρόπο που αυτή είχε επιλέξει για το Ίδρυμά της και όχι αυτόν που ακολούθησε μετά την ανακαίνιση του 1990.

Το Μουσείο Ζυγομαλά δεν είναι ένα τυχαίο μουσείο όπου ο καθένας μπορεί να επέμβει αισθητικά σύμφωνα με την διακοσμητική του άποψη, δεδομένου ότι υπάρχει διαθήκη της ιδρύτριας που έχει ξεκαθαρίσει αυτό το θέμα και για το οποίο δεν χωρεί κανενός είδους παρερμηνεία. Η εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο με την διαθήκη ορίσθηκε από την ιδρύτρια ως εποπτεύουσα αρχή, αυτό τον σκοπό είχε, να διαφυλάξει την αισθητική της δωρήτριας και ιδρύτριας του Μουσείου από τυχόν επεμβάσεις που αλλοίωναν την θέλησή της κάτι το οποίο με την ανακαίνιση του 1990 ανετράπη ολοσχερώς και ίσως ανεπανόρθωτα. 

Είναι απορίας λοιπόν άξιο πως εκθέματα που είχαν τοποθετηθεί από την ίδια την Λουκία Ζυγομαλά στον μουσειακό χώρο, ευρέθησαν στην αποθήκη του Μουσείου, δίπλα στον καυστήρα θέρμανσης.

τα μέλη της πορσελάνινης κούκλας που ντυμένη με παραδοσιακή φορεσιά της Αττικής κοσμούσε το Μουσείο βρέθηκαν στην...αποθήκη. τα κομμάτια της κούκλας καλύφθηκαν με ύφασμα και χαρτιά στις 28/12/2011 από την ομάδα σωτηρίας. σύμφωνα με την διήγηση του συνταξιούχου φύλακα του Μουσείου Π.Καλέμη, η κούκλα κατά την ανακαίνιση του 1990 πετάχθηκε από τους ''ειδικούς'' στα σκουπίδια και ο φύλακας την περιμάζεψε κρυφά και την έβαλε στην αποθήκη. η δεύτερη πορσελάνινη κούκλα σύμφωνα με την διήγηση του Π.Καλέμη πετάχθηκε και χάθηκε οριστικά πριν προλάβει να την περιμαζέψει!!! απομένει να διαπιστωθεί εάν και άλλα αντικείμενα του Μουσείου είχαν την ίδια τύχη!

η θεματική ενότητα με την κούκλα της κεντήστρας και την κούκλα με την φορεσιά της Αττικής όπως ήταν την εποχή πριν την...ανακαίνιση του Μουσείου. οι πορσελάνινες κούκλες πετάχθηκαν, οι χειροποίητες σφυρήλατες βιτρίνες της Ζυγομαλά πετάχθηκαν, τα περισσότερα εκθέματα πήγαν στην αποθήκη και τα εκθέματα που παρέμειναν, μένουν τα περισσότερα χωρίς βιτρίνες και απροστάτευτα στη φθορά του χρόνου και την υγρασία.

η καταπληκτική κούκλα μινιατούρα με ενδυμασία Αμαλίας βρέθηκε στην αποθήκη ακρωτηριασμένη και σε οικτρή κατάσταση. στην επάνω ασπρόμαυρη φωτογραφία διακρίνεται (στα αριστερά της βιτρίνας με την κούκλα με φορεσιά Αττικής), τοποθετημένη μέσα σε βιτρίνα και σε άψογη κατάσταση. Οι φωτογραφίες είναι από την κατάσταση που βρέθηκε στο πάτωμα της...αποθήκης. Κάποιοι ''ειδικοί'' το 1990 αποφάσισαν όχι μόνο να μετακινήσουν τα εκθέματα της Λουκίας Ζυγομαλά κάτι που απαγορεύεται ρητώς στην διαθήκη της αλλά να τα πετάξουν απροστάτευτα στην αποθήκη του Μουσείου δίπλα στον καυστήρα θέρμανσης! Κάποιοι ''ειδικοί'' εγκατέστησαν καυστήρα θέρμανσης μέσα στο Μουσείο Ζυγομαλά, μετατρέποντας την πολυτελέστατη τραπεζαρία της Λουκίας Ζυγομαλά σε αποθήκη και λεβητοστάσιο!!!

η κούκλα μινιατούρα με ενδυμασία Όθωνος. βρέθηκε κι αυτή σε οικτρή κατάσταση, καταλερωμένη στο πάτωμα της....αποθήκης

η πολυθρόνα της Λουκίας Ζυγομαλά που βρισκόταν στη σέρα εκεί που σήμερα έχει γίνει το γραφείο του Διευθυντή! έτσι βρέθηκε πεταμένη στην αποθήκη! ανάμεσά της ένα κάλυμμα από λαμπατέρ που πριν την ανακαίνιση κοσμούσε τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου. κάτω από την πολυθρόνα πλήθος στοιβαγμένων ιστορικών αντικειμένων που πριν ήσαν εκτεθειμένα

μια ελληνική σημαία στο πάτωμα της αποθήκης, χρησίμευε για να εξασκούνται τα δόντια των ποντικών που κυκλοφορούσαν...ελεύθερα στην αποθήκη

αυτά τα αντικείμενα χρειάζονται..επειγόντως συντήρηση εδώ και...πολύ καιρό. βρέθηκαν στην αποθήκη με τον καυστήρα θέρμανσης!

έπιπλα, εκθέματα, κειμήλια που βρίσκονταν άριστα διατηρημένα στους εκθεσιακούς χώρους, βρέθηκαν στοιβαγμένα....στην αποθήκη, στην κατάσταση που δείχνουν οι φωτογραφίες

 Οι φωτογραφίες του Αντωνίου Ζυγομαλά 

και των μελών της οικογένειας στην...αποθήκη 

 Τα όπλα του Ανδρέα Ζυγομαλά όπως βρέθηκαν
στην αποθήκη μέσα σε ένα κουτί από...αλεύρι

Το θέμα ήρθε στην επιφάνεια όταν ο καυστήρας και ο λέβητας θέρμανσης του Μουσείου, χρειάστηκε να συντηρηθούν από τους κους Σπύρο Καλέμη και Τάκη Δούβαλη για να τεθεί σε λειτουργία η θέρμανση του Μουσείου, η οποία δεν λειτουργούσε επί σειράν ετών. Τότε με έκπληξη διαπιστώθηκε ότι η αποθήκη στην οποία βρισκόταν ο καυστήρας ήταν γεμάτη μουσειακά εκθέματα από την οικία και  τον εκθεσιακό χώρο Ζυγομαλά, αποτεθειμένα εκεί άγνωστο από πότε. Η μεγαλύτερη μάλιστα έκπληξη ήλθε όταν ανευρέθη το αρχείο εγγράφων των Αντωνίου, Ανδρέου και Λουκίας Ζυγομαλά καθώς και αναμνηστικά, παράσημα κλπ του Ανδρέα, σε σκονισμένα ντουλάπια και σαθρά χαρτόκουτα. Πλέον το καλοριφέρ του Μουσείου ευρίσκεται σε λειτουργία, αναγκαία για να αντιμετωπισθεί η υγρασία που γίνεται εντονώτερη σε ένα παλαιό πέτρινο κτίριο, όπως αυτό του Μουσείου. Ο Σύλλογός μας έχει προσφέρει στο πρόσφατο παρελθόν χρηματικό ποσόν για την αγορά πετρελαίου για την θέρμανση του Μουσείου και ήδη συγκεντρώνουμε χρήματα για αγορά περαιτέρω πετρελαίου ώστε η θέρμανση του Μουσείου να λειτουργεί απρόσκωπτα. Βέβαια όταν ο καυστήρας θέρμανσης λειτουργεί υπάρχει έντονη η μυρωδιά του πετρελαίου και οι αναθυμιάσεις της λειτουργίας του καυστήρα γεγονός που καθιστούν την αποθήκη (τέως τραπεζαρία της Λουκίας Ζυγομαλά) ακατάλληλη για κάθε είδους αποθήκευση αντικειμένων, πόσο μάλλον μουσειακών και μάλιστα ευπαθών, όπως χαρτί, ύφασμα, δέρμα κλπ.

Οπωσδήποτε τα πρώην αποτεθειμένα εκθέματα στην αποθήκη δεν είναι πλέον δυνατόν να συνυπάρχουν με τον σε λειτουργία καυστήρα θέρμανσης αλλά ούτε να παραμένουν εκεί λόγω της εν γένει ακαταλληλότητας του συγκεκριμένου χώρου. Η ομάδα εργασίας εντυπωσιάστηκε από τον αριθμό και την ποικιλλία των εκθεμάτων που βρίσκονταν στην αποθήκη, γεγονός που δικαιολογεί πλήρως την αίσθηση απογύμνωσης των χώρων του Μουσείου που παρατηρούσαν οι επισκέπτες που είχαν επισκεφθεί το Μουσείο και την οικία Ζυγομαλά πριν και μετά την ''ανακαίνισή'' τους. Η επανατοποθέτηση των εκθεμάτων στην αρχική τους θέση είναι ένα θέμα που θα απασχολήσει προσεχώς την Διευθύντρια του Μουσείου και την εποπτεύουσα αρχή δηλ. το Υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να αποκατασταθούν αυτά στην θέση που ευρίσκονταν πριν τις αυθαίρετες επεμβάσεις κόντρα στην αντίληψη της δωρήτριας και της ιστορικής μνήμης που η ίδια θέλησε να διαφυλάξει με την έκθεση των κειμηλίων κατά τον τρόπο που όριζε και με την διαθήκη της.
Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι αρχικές χειροποίητες μεταλλικές, σφυρήλατες βιτρίνες που είχε φτιάξει η Λουκία Ζυγομαλά για την έκθεση των αντικειμένων του Μουσείου δεν υπάρχουν πλέον, τουλάχιστον στις εγκαταστάσεις του Μουσείου, ώστε τίθεται θέμα δημιουργίας νέων βιτρινών για την εκ νέου τοποθέτηση των εκθεμάτων, σύμφωνα και με την διαθήκη της Λουκίας Ζυγομαλά, σε περίπτωση που δεν επιστραφούν οι αρχικές. 
Προβληματισμός επίσης υπάρχει για ογκώδη εκθέματα του Μουσείου όπως τα υποδείγματα σαλονιών, κουρτίνες κλπ που είχαν πάρει το πρώτο βραβείο στο Παρίσι το 1925, τα οποία παραμένουν μετά την ''ανακαίνιση'' του Μουσείου, χωρίς προστατευτικές από την σκόνη και την φθορά του χρόνου βιτρίνες. Οπωσδήποτε η νέα Διευθύντρια καλείται να μεριμνήσει για την άμεση περίκλεισή τους με προστατευτικές βιτρίνες, όπως τα προστάτευε η Λουκία Ζυγομαλά, διατηρώντας τα σε άριστη κατάσταση και όχι στην σημερινή.
΄Οσο για τα εκθέματα που υπήρχαν στην αποθήκη, αυτά καθαρίστηκαν σε πρώτη φάση, ενώ απομένει πολύ εργασία μέχρι την οριστική τους αποκατάσταση και συντήρηση. Παράλληλα έγινε ένας πρώτος καθαρισμός των εξωτερικών χώρων του Μουσείου, όπως της λεγόμενης ''Ρωμαϊκής Αυλής'' ενώ παραμένει έντονο το πρόβλημα της αποκατάστασης του κήπου του Μουσείου από αυθαίρετα μεταγενέστερα φυτά, αγριόχορτα και επεμβάσεις που αλλοιώνουν την αισθητική και εικόνα που του είχε δώσει η ιδρύτριά του. 
Το Μουσείο ως εκ τούτου θα παραμείνει ΚΛΕΙΣΤΟ για το επόμενο χρονικό διάστημα ενώ παράλληλα καλούμε όλα τα μέλη και φίλους του Συλλόγου καθώς και φορείς που θέλουν να βοηθήσουν είτε με προσωπική εργασία είτε οικονομικά στα αδήρητα προβλήματα λειτουργίας και συντήρησης του Μουσείου, να επικοινωνούν με την Διευθύντρια του Μουσείου κα Έφη Κρέμου στο κινητό τηλέφωνο 6972400241.
Θεωρούμε ότι το θέμα του Μουσείου δεν αφορά μόνο την Διευθύντριά του ή τον εκάστοτε Διευθυντή του, την Δημοτική Κοινότητα Αυλώνα, τον Δήμο Ωρωπού, τον Σύλλογό  μας, στους καταστικούς σκοπούς του οποίου υπάρχει πρόβλεψη για την αρωγή στο Μουσείο Ζυγομαλά, αλλά όλους τους φορείς, κατοίκους του Αυλώνα και δημότες του Δήμου Ωρωπού, οι οποίοι έχουμε την τύχη να απολαμβάνουμε αυτό το τεράστιο πολιτιστικό αγαθό!
Υ.Γ. H οικονομική συνεισφορά του εποπτεύοντος Υπουργείου Πολιτισμού, υπό το βάρος των σοβαρών οικονομικών προβλημάτων που περνάει η χώρα μας, καθίσταται αμφίβολη, οπότε αυτομάτως το θέμα της οικονομικής κυρίως αλλά και λοιπής αρωγής, χρήσιμης για την βιωσιμότητα και λειτουργία του Μουσείου, μετατίθεται αναπόφευκτα σε όλους τους παραπάνω.
Υ.Γ. Ελπίζουμε οι αυθαίρετες επεμβάσεις να μην έχουν αλλοιώσει οριστικά την ιστορική μνήμη του μοναδικού Μουσείου Ζυγομαλά και τον σκοπό για τον οποίο το συνέστησε η δωρήτριά του και ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ του Αυλώνα Λουκία Ζυγομαλά, προσδοκώντας στην αποκατάσταση της ιερής παρακαταθήκης της όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την διάσωση και επανατοποθέτηση των κειμηλίων του Μουσείου στις θέσεις τους.

οι φωτογραφίες δεν είναι θαμπές από κακή φωτογραφική λήψη

αλλά από τα σύννεφα σκόνης που βρίσκονταν στο χώρο της αποθήκης

τα μέλη της Ομάδας Σωτηρίας του Μουσείου μετά τον καθαρισμό

αναγκάστηκαν να πετάξουν τα ρούχα με τα οποία εργάστηκαν.

οι λόγοι είναι ορατοί στη φωτογραφία

σύννεφα σκόνης στην αποθήκη θολώνουν τον φωτογραφικό φακό...